Tot 281 miljard dollar: zoveel strijken criminelen die onze planeet plunderen, elk jaar op. Om hun netwerken te helpen ontmantelen, hebben WWF en TRAFFIC vorig jaar een groot financieel onderzoeksprogramma opgezet in Europa, UNITE.¹

Als je aan misdaad denkt, komt milieucriminaliteit misschien niet meteen bij je op. Onterecht, want samen vormen de handel in wilde soorten, illegale boskap, verboden visvangst en afvalsmokkel de derde meest winstgevende misdaadsector ter wereld, na de handel in drugs en namaakproducten.

Milieucriminaliteit krijgt ook niet veel aandacht in de media. Toch zijn er grootschalige criminele netwerken bij betrokken. Om die te ontmantelen, moet je het spoor van hun dubieuze financiële operaties volgen, en dat is niet eenvoudig. Die complexe uitdaging gaat UNITE te lijf tijdens zijn tweejarige missie in Europa. 

281 miljard dollar gestolen, onze natuur verwoest

Hoe kunnen die criminele netwerken ongemerkt te werk gaan? Daarvoor gebruiken ze uiteenlopende financiële operaties, zoals cashbetalingen, witwaspraktijken, omkoping van ambtenaren om vergunningen te krijgen, internationale bankoverschrijvingen via legitieme ondernemingen …

Dat alles blijft grotendeels ongestraft. Daar lijden overheden onder, want de enorme bedragen die circuleren in milieucriminaliteit, verdwijnen spoorloos. Maar het grootste slachtoffer, dat is onze planeet: milieucriminaliteit vreet gulzig aan haar natuurlijke hulpbronnen.

‘De autoriteiten voeren bijna geen financieel onderzoek naar milieumisdaad. Het fenomeen is nog te onbekend, en de autoriteiten krijgen te weinig middelen om het te onderzoeken. Betrapte stropers worden aangehouden, maar de mensen aan de top krijgen zelden straffen. Grondig financieel onderzoek zou witwaspraktijken aan het licht brengen, en die worden veel zwaarder bestraft. Bovendien zouden overheden het geld zo kunnen recupereren. En dat zou de criminele netwerken verzwakken’, verklaart Emilie Van der Henst, die het UNITE-project leidt voor WWF-België en TRAFFIC.

Vandaag wordt maar 1% van de criminele winsten in beslag genomen (bron: Europol). Daardoor worden de criminelen rijker en rijker, en kunnen ze een deel van hun winsten opnieuw in illegale handel investeren.

Daar wil UNITE verandering in brengen. Op één jaar tijd konden de partners bijvoorbeeld al 70 onderzoeken opstarten naar de onlinehandel van 366 individuen van beschermde of bedreigde soorten.

Tegelijk bestudeert UNITE nauwgezet de werkwijze van de criminele netwerken in Europa, want er is hier veel milieumisdaad. Soms zijn Europese landen het punt van oorsprong, soms worden goederen door Europese landen gesmokkeld, en soms zijn ze de bestemming. UNITE wil de mechanismen achter illegale handel in dieren en hout beter begrijpen. Die kennis kunnen politie, procureurs en banken gebruiken om de milieumisdaad die onze planeet zo duur komt te staan, de kop in te drukken.

Handvaten om milieumisdaad op te sporen en te bestraffen

In de Europese Unie blijft milieumisdaad vaak onopgemerkt. Dat komt omdat de bedragen meestal niet erg groot zijn: voor een amfibie betaal je gemiddeld 62 euro, voor een reptiel 86 euro. Voor onderzoekers is het moeilijk om zo’n uitgaven te onderscheiden van de typische aankopen van een gezin. Daarom wil UNITE zorgen dat onderzoekers zich niet focussen op individuele verkopen, maar wel op de verkopers. ‘Follow the money’ heet dat. Zo krijgen onderzoekers meer kans om serieuze, herhaalde en grensoverschrijdende georganiseerde misdaad op te sporen.

Daarvoor hebben ze steun nodig van banken en financiële instellingen, want de meeste transacties verlopen via die kanalen. UNITE wil hun helpen om buitengewone of verdachte transacties op te sporen, zodat milieumisdaden sneller aan het licht komen. Daarom stelde het een rapport op, Wildlife Money Trails, boordevol handvaten voor banken en financiële instellingen, maar ook voor politie, douane en justitie. Doel: samen zorgen dat de handel in wilde planten en dieren geen bedreiging vormt voor natuurbehoud.

Niemand wordt als stroper geboren

Elk jaar worden wereldwijd honderden stropers gearresteerd. Vaak worden ze veroordeeld tot zware straffen. Dat zou de daders moeten afschrikken. Maar meestal beginnen ze enkel met stropen omdat ze geen andere keuze hebben: ze zijn wanhopig.

Als we het profiel van stropers onder de loep nemen, zien we dat het vaak helemaal niet gaat om grote criminelen. Tijdens een gevangenisbezoek legt een jonge Afrikaanse veroordeelde het uit: ‘Ik wilde alleen maar dat mijn zoon naar school zou kunnen. Dat hij kansen zou krijgen die ik niet had toen ik klein was. Ik wist dat ik de wet overtrad, maar ik nam dat risico omdat ik vond dat het doel voor mijn familie de middelen rechtvaardigde.’

Stropen is en blijft illegaal. Het is een ernstige misdaad. Toch moeten we de criminele bedoelingen van mensen in zo’n situaties nuanceren. In het kader van een studie ondervroeg TRAFFIC stropers in de gevangenis. 70% van de ondervraagden vertelt hetzelfde verhaal: ze hadden geen andere keuze om hun gezin te onderhouden. Stropers handelen dus uit noodzaak, en vaak krijgen ze maar een heel klein deel van de opbrengst van hun vergrijp.

Verder kijken dan de stropers

Stropers arresteren lost dus weinig op. De kern van het probleem zit hogerop. ‘Stropers zijn maar kleine schakeltjes van de keten. Het kan niemand schelen of ze in de gevangenis belanden’, zegt Emilie Van der Henst. Natuurlijk moeten we valstrikken uit bossen weghalen en op heterdaad betrapte stropers aanhouden, maar dat volstaat lang niet om milieumisdaad een halt toe te roepen.

Want tussen stropers en kopers van illegale producten (ivoor, bushmeat, hout, vis …) zit een lange toeleveringsketen. En de mensen er het rijkst van worden, maken hun handen vaak het minst vuil. ‘Je kan stropers vergelijken met huurmoordenaars: de persoon die de trekker overhaalt, is veel gemakkelijker te vinden dan de opdrachtgever. De grote vissen zijn veel moeilijker te vangen, want zij verschuilen zich achter allerlei financiële operaties’, besluit Emilie Van der Henst.

Biodiversiteit in vrije val

Om de twee jaar maakt WWF de balans op van onze wereldwijde biodiversiteit. De resultaten zijn keer op keer alarmerender. In 2022 toonde het Living Planet Report dat populaties zoogdieren, vogels, amfibieën, reptielen en vissen met 69% afnamen tegenover 1970. Onze planeet wordt beetje bij beetje kaalgeplukt. Daar is smokkel gedeeltelijk verantwoordelijk voor. Van olifanten, tijgers en neushoorns over reptielen, exotische vogels en soorten uit tropische regenwouden tot inheemse Europese soorten: geen dier is veilig voor milieucriminelen.

Onze planeet plunderen is nog altijd een winstgevende activiteit met veel te weinig risico’s voor de daders. Daar wil UNITE een einde aan maken.

¹ UNITE wordt gecoördineerd door de Franse Gendarmerie, in samenwerking met WWF, TRAFFIC (technische ondersteuning zonder subsidie), de Spaanse Guardia Civil, de Italiaanse Carabinieri, de Slowaakse en Hongaarse politie en IFAW. Het project wordt gefinancierd door het fonds voor de interne veiligheid van de Europese Unie.

Afwijzing van aansprakelijkheid: de inhoud van dit artikel vertolkt uitsluitend de mening van de auteur en is zijn of haar exclusieve verantwoordelijkheid. De Europese Commissie wijst elke aansprakelijkheid af voor het gebruik van de informatie die het bevat.